Προστάτης
Ο προστάτης είναι ένα όργανο μικτής ιστολογίας, αποτελούμενο από αδενικό (που καταλαμβάνει το 70% του αδένα) και ινομυώδες στρώμα (καταλαμβάνει το υπόλοιπο 30% του αδένα) . Τοπογραφικά βρίσκεται αμέσως κάτω από τον αυχένα της κύστης και περιβάλλει την αρχή της ουρήθρας, πίσω από την ηβική σύμφυση, και πάνω από τα ουρογεννητικό διάφραγμα (που αποτελείται κυρίως από τον ανελκτήρα μυ του πρωκτού), έμπροσθεν από το ορθό (από το οποίο χωρίζεται με την ισχυρή περιτονία του Denovillier και την ευθυκυστική πτυχή του περιτοναίου που διαμορφώνει το Δουγλάσειο χώρο). Έχει μέγεθος και σχήμα κάστανου και μακροσκοπικά (σε οβελιαία διατομή) παρουσιάζει μια βάση (επιφάνεια επαφής με την ουροδόχο κύστη), μια κορυφή (περιφερικό άκρο σε επαφή με την μεμβρανώδη ουρήθρα), δύο πλάγιες επιφάνειες, καθώς και τη πρόσθια και οπίσθια επιφάνεια. Οι εξωτερικές διαστάσεις του προστάτη είναι: 4 εκ. η εγκάρσια διάμετρος στη βάση, 2 εκ. η προσθιοπίσθια διάμετρος και 2,5-3 εκ. η επιμήκης διάμετρος, ενώ το βάρος του είναι περίπου 20 γραμμάρια. Στηρίζεται από τους ηβοπροστατικούς συνδέσμους μπροστά, καθώς και από το ουρογεννητικό διάφραγμα και τον ανελκτήρα μυ του πρωκτού που τον περιβάλλουν από τα πλάγια και κάτω δίκην αιώρας. Τέλος, δέχεται τις δύο σπερματοδόχους κύστεις στην οπίσθια επιφάνεια της βάσης του, ενώ διαπερνάται από την προστατική ουρήθρα και τους δύο εκσπερματιστικούς πόρους με πορεία προς τα κάτω και έσω μέχρι το σπερματικό λοφίδιο.
Η δομή του προστάτη κατά McNeal, που καθιερώθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του εικοστού αιώνα, αφορά στον ορισμό ζωνών στο εσωτερικό του αδένα . Έτσι, ο McNeal περιέγραψε 3 ιστολογικά ξεχωριστές αδενικές ζώνες: την περιφερική (70-75% του αδενικού τμήματος του οργάνου), την κεντρική (20-25%) και τη μεταβατική (5-10%). Επίσης, ο McNeal περιέγραψε και τον όρο πρόσθιο ινομυώδες στρώμα για την περιοχή που μπορεί να περιλαμβάνει τμήματα του προ-προστατικού σφιγκτήρα, του έσω σφιγκτήρα, του πρόσθιου εξωστήρα μυ και, τέλος, του γραμμωτού σφιγκτήρα της ουρήθρας.
Ως αδένας, ο προστάτης αποτελείται από πολλά αδένια που αδειάζουν το περιεχόμενό τους σε πολλαπλούς μικρούς πόρους που καταλήγουν στο οπίσθιο τοίχωμα της ουρήθρας, κοντά στο σπερματικό λοφίδιο. Tο τελευταίο αποτελεί μια μικρή υπέγερση της προστατικής ουρήθρας που προβάλλει εντός του αυλού της από την οπίσθια επιφάνειά της. Το παρέγχυμα του προστάτη αποτελείται από ένα στρώμα λείου μυϊκού, ελαστικού και συνδετικού ιστού που περιβάλλει τους επιθηλιακούς αδένες. Το επιθήλιο των αδένων του προστάτη είναι απλό κυλινδρικό ή κυβοειδές, αλλά φέρει και διασκορπισμένα νευροενδοκρινικά κύτταρα. Μια άλλη κατηγορία αποπλατυσμένων κυττάρων που βρίσκονται κάτω από τη βασική μεμβράνη είναι τα πολυδύναμα (stem) κύτταρα του αδενικού επιθηλίου. Οι επιθηλιακοί αδένες παροχετεύονται στους μείζονες εκσπερματιστικούς πόρους. Ακριβώς κάτω από το μεταβατικό επιθήλιο της προστατικής ουρήθρας βρίσκονται οι περιουρηθραίοι αδένες. Ο προστάτης περιβάλλεται από κάψα που αποτελείται από κολλαγόνο, ελαστίνη και κυκλικά διατασσόμενες λείες μυϊκές ίνες. Η κάψα αυτή στα πλάγια συνενώνεται με τα πέταλα της εν τω βάθει πυελικής περιτονίας, ενώ εστιακά απουσιάζει στα σημεία επαφής με την κύστη (στη βάση του προστάτη όπου και υποδέχεται τις σπερματοδόχους κύστεις) και την ουρήθρα (στην κορυφή του προστάτη – apex). Οι ηβοπροστατικοί σύνδεσμοι, στην πρόσθια επιφάνεια του αδένα, τον στερεώνουν στην ηβική σύμφυση-οστά. Η εν τω βάθει ραχιαία φλέβα του πέους φέρεται επί τα εκτός της κάψας, μέσα στο οπισθοηβικό λίπος και σχηματίζει το ραχιαίο φλεβικό πλέγμα του Santorini. Τα αγγειονευρώδη δεμάτια, που περιέχουν τα νεύρα που θα κατανεμηθούν στα σηραγγώδη σώματα του πέους, πορεύονται οπισθοπλάγια του προστάτη. Η κορυφή του προστάτη (apex) είναι σε στενή επαφή με τον γραμμωτό έξω ουρηθρικό σφιγκτήρα.
H περιφερική ζώνη καλύπτει τα οπισθοπλάγια τμήματα του αδένα (σε εγκάρσια τομή) και περιέχει αδένες που εκβάλλουν στην περιφερική προστατική ουρήθρα (από το σπερματικό λοφίδιο έως την κορυφή του αδένα). Στη ζώνη αυτή αναπτύσσεται το 70-80% των περιπτώσεων καρκίνου του προστάτη. Είναι όμως και η ζώνη που προτιμά η χρόνια προστατίτιδα. Η κεντρική ζώνη με σφηνοειδές σχήμα -ευρύ στην βάση του αδένα που συγκλίνει προς το σπερματικό λοφίδιο- βρίσκεται εκατέρωθεν της ουρήθρας και ουσιαστικά περιβάλλει τους εκσπερματιστικούς πόρους στην πορεία τους προς το λοφίδιο. Η μεταβατική ζώνη βρίσκεται αμέσως κεντρικά του σπερματικού λοφιδίου, εκατέρωθεν της ουρήθρας, και εκτείνεται μέχρι τον προ-προστατικό σφιγκτήρα, όμως όχι κεντρικότερα από αυτόν. Στη ζώνη αυτή αναπτύσσεται το αδένωμα του προστάτη. Στη μεταβατική και κεντρική ζώνη η ανάπτυξη του καρκίνου του προστάτη είναι ασυνήθης (10% και 5% των περιπτώσεων, αντίστοιχα).